Жалованная грамота князя Владислава Опольского Даниле Дажбоговичу 1375 г.
Schlagworte:
Red Ruthenia, Old East Slavic, Ruthenian, Galician-Volhynian dialect, historical grammar, historical lexicology, toponymyAbstract
Prince Władysław Opolczyk’s grant document for Danilo Dažbogovič (1375)
The article provides the commented edition of a grant document issued by prince Władysław Opolczyk for the nobleman Danilo Dažbogovič in 1375, confirming and extending Danilo’s land possessions in the district of Zudečev (nowadays Žydačiv in L’viv oblast in western Ukraine). The original written on parchment in Old East Slavic with Władysław’s seal is now preserved in the National Archive in Cracow. The document is dated only with a year; on the basis of extensive historical research, we can show that it must have been issued either in August or in December 1375. The edition of the document is also provided with a linguistic analysis, which indicates that the charter is a late Old East Slavic text preserving a number of original Common East Slavic peculiarities and reflecting some East Slavic innovations; at the same time, the text shows numerous changes and new dialect formations characteristic of Ruthenian, especially of the Galician-Volhynian dialect, as well as a number of Polonisms. Thus, the published document is of considerable interest both for the history of the South-Western area of Eastern Slavia, and for historical grammar, historical lexicology and toponymy.
Literaturhinweise
AGZ = Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tzw. bernardyńskiego we Lwowie, t. 1–25. Lwów, 1868–1935.
Aristov, Vadym Ju. 2019. Dažboh XV st.: z istoriï ukraïnsʹkoï antroponimiï ta teonimiï. Naukovyj visnyk Nacionalʹnoho muzeju istoriï Ukraïny. Zbirnyk naukovyx pracʹ (Kyïv) 5. 7–10.
Bogucki, Ambroży. 2001. Polskie nazwy rycerstwa w średniowieczu. Przyczynki do historii ustroju społecznego. Włocławek.
CDIAUL = Centralʹnyj deržavnyj istoryčnyj arxiv Ukraïny, Lʹviv.
Czajkowski, Jerzy. 1999. Studia nad Łemkowszczyzną. Sanok.
Dąbrowski, Jan. 2007. Elżbieta Łokietkówna (1305–1380). Kraków.
Dediala, Ričardas. 2018. Recenzija: Tomas Baranauskas. Garuozos mūšis: šaltiniai ir interpretacijos. Joniškis: Joniškio istorijos ir kultūros muziejus, Žiemių pradas „Simkala“, 2017, 133[1] p. ISBN 978-9955-32-390-7. Lituanistica 64(2). 150–159.
Documente = Hurmuzaki, Eudoxin de (ed.). 1890. Documente privitóre la istoria Românilor. Vol. 1, partea 2: 1346–1450. București.
Engel, Pál. 1996. Magyarország világi archontológiája, 1301–1451. 2. köt. Budapest.
Fijałek, Jan. 1909. Tarłowie. Znamienitego rodu początki i świetność. (Ciąg dalszy.) Przegląd Historyczny 8(2). 167–197.
Filjuškin, Aleksandr I. 2006. Tituly russkix gosudarej. Moskva; Sankt-Peterburg.
Florja, Boris N. 2007. Pravoslavnyj mir Vostočnoj Evropy pered istoričeskim vyborom (XIV–XV vv.). In Florja, Boris N. Issledovanija po istorii Cerkvi. Drevnerusskoe i slavjanskoe Srednevekovʹe, 301–434. Moskva.
Friedelówna, Тeresa. 1974. Ewangeliarz ławryszewski: Monografia zabytku. Wrocław etc.
Galʹčenko = Zapisi piscov v datirovannyx drevnerusskix rukopisjax XIII–XV vv. (iz arxiva M.G. Galʹčenko). Palaeoslavica 11, 2003. 68–141.
Golovackij, Jakov F. 1875. Karpatskaja Rusʹ (Istoriko-ėtnografičeskij očerk). Žurnal Ministerstva narodnogo prosveščenija 179 (ijunʹ). 349–396.
Gusarova, Tatʹjana P. 2011. Potestarnye instituty i dolžnosti v Vengerskom korolevstve v XI–XVII vv. In Gusarova, Tatʹjana P. (ed.), Vlastnye instituty i dolžnosti v Evrope v Srednie veka i rannee Novoe vremja, 457–512. Moskva.
IG I = Iordanidi, Sofʹja I. & Krysʹko, Vadim B. 2000. Istoričeskaja grammatika drevnerusskogo jazyka. T. 1 (Množestvennoe čislo imennogo sklonenija). Moskva.
IG III = Kuznecov, Anatolij M., Iordanidi, Sofʹja I. & Krysʹko Vadim B. 2006. Istoričeskaja grammatika drevnerusskogo jazyka. T. 3 (Prilagatelʹnye). Moskva.
Isajevyč, Jaroslav. 2008. Do istoriï tytulatury volodariv u Sxidnij Jevropi. Knjaža doba: istorija i kulʹtura (Lʹviv) 2. 3–29.
Istorija = Nimčuk, Vasylʹ V. (ed.). 1978. Istorija ukraïnsʹkoï movy. Morfolohija. Kyïv.
Jagič, Ignatij V. 1889. Kritičeskie zametki po istorii russkogo jazyka. Sankt-Peterburg.
Janin, Valentin L. & Zaliznjak, Andrej A. 1986. Novgorodskie gramoty na bereste (iz raskopok 1977–1983 gg.). Kommentarii i slovoukazatelʹ k berestjanym gramotam (iz raskopok 1951–1983 gg.). Moskva.
Janin, Valentin L., Zaliznjak, Andrej A. & Gippius, Aleksej A. 2015. Novgorodskie gramoty na bereste (iz raskopok 2001–2014 gg.). Moskva.
Jaszczołt, Tomasz. 2018. Dokumenty miasta i dóbr Tykocin z XV wieku. In Guzowski, Piotr & Liedke, Marzena & Boroda, Krzysztof (ed.), Inter Regnum et Ducatum. Studia ofiarowane Profesorowi Janowi Tęgowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, 223–273. Białystok.
KAAD = Katalog Archiwum aktów dawnych miasta Krakowa. T. 1. Dyplomy pergaminowe. Kraków, 1907. (Wydawnictwa Archiwum aktów dawnych miasta Krakowa, t. 3.)
Kapralʹ, Myron. 2020. Danylo Dažbohovyč Zaderevecʹkyj – zasnovnyk rodu Danylovyčiv. In Borjak, Hennadij V. (ed.), Academia. Terra Historiae. Studiï na pošanu Valerija Smolija. U 2-x kn. Kn. 1, 389–402. Kyïv.
Karskij, Evfimij F. 1979. Slavjanskaja kirillovskaja paleografija. Moskva.
KN = Bukowski, Waldemar (ed.). 2004. Katalog dokumentów pergaminowych ze zbiorów Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu. Oprac. J. Tomaszewicz i M. Zdanek. Kraków.
Kodeks = Piekosiński, Franciszek (ed.). 1887. Kodeks dyplomatyczny Małopolski. T. 3 (1333–1386). Kraków. (Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia, t. 10.)
Komočev, Nikita A. 2011. K istorii carskogo titula XVI v.: ėpitet «samoderžec». In Bak, Dmitrij P. (ed.), Dni aspirantury RGGU, 120–126. Moskva.
Kršljanin, Nina. 2017. Titul samoderžca (avtokratora) v Serbii i Rossii: dva puti razvitija vizantijskogo nasledija. Vestnik Volgogradskogo gosudarstvennogo universiteta. Ser. 4. Istorija. Regionovedenie. Meždunarodnye otnošenija 22(5). 162–183.
Krypjakevič, Ivan. 1926. Serednevični monastyri v Halyčyni. Zapysky Čyna sv. Vasylija Velykoho (Žovkva) II(1–2). 70–107.
Krysʹko, Vadim B. 1994. Razvitie kategorii oduševlennosti v istorii russkogo jazyka. Moskva.
Krysʹko, Vadim B. 2006. Istoričeskij sintaksis russkogo jazyka. Obʺekt i perexodnostʹ. Moskva.
Kupčynsʹkyj, Oleh. 1997. Zabuti ta nevidomi staroukraïnsʹki hramoty XIV — peršoï polovyny XV st. Zapysky Naukovoho tovarystva im. Ševčenka (Lʹviv) 233: Praci Istoryčno-filosofsʹkoï sekciï. 333–359.
Kurtyka, Janusz. 2011. Repertorium podolskie. Dokumenty do 1430 roku. In Kurtyka, Janusz. Podole w czasach jagiellońskich, 297–447. Kraków.
Lučyk, Vasylʹ V. 2014. Etymolohičnyj slovnyk toponimiv Ukraïny. Kyïv.
Marzec, Andrzej. 2017. Pod rządami nieobecnego monarchy. Królestwo Polskie 1370–1382. Kraków.
Mojsijenko, Viktor. 2018. Protohrafy i mova Lavryšivsʹkoho Jevanhelija. In Lavryšivsʹke Jevanhelije XIV stolittja, 431–450. Kyïv.
Moldovan, Aleksandr M. 2000. Pjatʹ novonajdennyx ukrainskix gramot konca XIV — načala XV v. In Moldovan, Aleksandr M. & Kalugin, Vasilij V. (ed.), Lingvističeskoe istočnikovedenie i istorija russkogo jazyka, 2000, 261–276. Moskva.
Moser, Michael. 1998. Die polnische, ukrainische und weißrussische Interferenzschicht im russischen Satzbau des 16. und 17. Jahrhunderts. Frankfurt/Main etc.
Myxajlovsʹkyj, Vitalij. 2010. Istorija odnoho rozmežuvannja bilja Krylosa v 1412 roci. Visnyk Lʹvivsʹkoho universytetu. Serija istoryčna 45. 521–544.
Myxajlovsʹkyj, Vitalij. 2018. Žereb jak sposib vyznačennja mež volodinʹ: dekilʹka mirkuvanʹ pro doviru do serednʹovičnyx dokumentiv, vidomyx za piznišymy kopijamy. In Guzowski, Piotr, Liedke, Marzena & Boroda, Krzysztof (ed.), Inter Regnum et Ducatum. Studia ofiarowane Profesorowi Janowi Tęgowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, 397–412. Białystok.
NPL = 2000. Novgorodskaja pervaja letopisʹ staršego i mladšego izvodov. Moskva. (Polnoe sobranie russkix letopisej, t. 3).
Peščak = Peščak, Marija M. (ed.) 1974. Hramoty XIV st. Kyïv.
Polexov, Sergej V. 2015. Nasledniki Vitovta. Dinastičeskaja vojna v Velikom knjažestve Litovskom v 30-e gody XV veka. Moskva.
Polexov, Sergej V. 2018. Zagadka gramoty Vitovta (Vitoldiana, № 11): XIV ili XIX vek? Slověne 7(2). 272–297.
Popa, Radu. 1970. Țara Maramureșului în veacul al XIV-lea. București.
Rozov = Rozov, Volodymyr. 1928. Ukraïnsʹki hramoty. T. 1: XIV i perša polovina XV v. Kyïv.
Ružickij, Ėdvard I. 1970. Neopublikovannyj dokument XIV veka po istorii armjanskoj kolonii vo Lʹvove. Lraber Hasarakakan Gitut’yunneri (Vestnik obščestvennyx nauk Akademii nauk Armjanskoj SSR) (Erevan) 2. 106–108.
SDRJa = Avanesov, Ruben I. & Krysʹko, Vadim B. (ed.). 1988–2019–. Slovarʹ drevnerusskogo jazyka (XI–XIV vv.), t. 1–12–. Moskva.
Semkowicz, Władysław. 1930. Nieznane nadania Witolda dla osób prywatnych. Ateneum Wileńskie 7(3–4). 845–857.
SGKP = Sulimirski, Filip, Chlebowski, Bronisław & Walewski, Władysław (eds.). 1881. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 2. Warszawa.
Shevelov, George Y. 1979. A Historical Phonology of the Ukrainian Language. Heidelberg.
SlRJa = Barxudarov, Stepan G. i dr. (ed.). 1975–2015–. Slovarʹ russkogo jazyka XI–XVII vv., vyp. 1–30–. Moskva.
Sobolevskij, Aleksej I. 1884. Očerki iz istorii russkogo jazyka. Kiev (pereizd.: Sobolevskij, Aleksej I. 2004. Trudy po istorii russkogo jazyka. T. 1. Moskva).
Sobolevskij, Aleksej I. 2006. Trudy po istorii russkogo jazyka. T. 2 (Statʹi i recenzii). Moskva.
Sperka, Jerzy. 2004. Urzędnicy Władysława Opolczyka na Rusi (1372–1378). In Kuczyński, Stefan K. (ed.), Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów 10, 83–102. Warszawa.
Sperka, Jerzy. 2006. Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370–1401. Studium o elicie władzy w relacjach z monarchą. Katowice. (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 2453.)
Sperka, Jerzy. 2016. Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330 — 8 lub 18 maja 1401). Kraków.
SPS = Sławski, Franciszek (ed.). 1974–1995–. Słownik prasłowiański, t. 1–7–. Wrocław etc.
SSP = Urbańczyk, Stanisław & Twardzik, Wacław (eds.). 1953–2000. Słownik staropolski, t. 1–11. Warszawa etc. — Kraków.
SSUM = Humecʹka, Lukija L. (red). 1977–1978. Slovnyk staroukraïnsʹkoï movy, t. 1–2. Kyïv.
Stoicescu, Nicolae. 1971. Dicționar al marilor dregători din Țara Românească și Moldova în sec. XIV–XVII. București.
Sułkowska-Kurasiowa, Irena. 1967. Rewizje nadań królewskich na przełomie XV/XVI wieku. Kwartalnik Historyczny 74(2). 289–297.
Svencickij, Illarion S. 1913. Lavraševskoe Evangelie načala XIV veka (Paleografičeski-grammatičeskoe opisanie). Izvestija ORJaS 18(1). 206–228.
Szybkowski, Sobiesław. 2005. Dokument księcia mazowieckiego Janusza I dla Pretora z Brześcia z 9 VI 1401 roku. In Śliwiński, Błażej (ed.), Komturzy, rajcy, żupani, 497–506. Malbork. (Studia z Dziejów Średniowiecza, t. 11.)
Szyszka, Janusz. 2011. Kształtowanie się podziałów terytorialnych Rusi Czerwonej na przykładzie ziemi lwowskiej. Średniowiecze Polskie i Powszechne (Katowice) 3(7). 120–140.
Szyszka, Janusz. 2016. Formowanie i organizacja dóbr monarszych w ziemi lwowskiej od połowy XIV do początku XVI wieku. Kraków. (Maiestas. Potestas. Communitas, t. 5.)
Vitoldiana = Ochmański, Jerzy. (ed.). 1986. Vitoldiana. Codex privilegiorum Vitoldi magni ducis Lithuaniae, 1386–1430. Warszawa; Poznań. (Polska Akademia Nauk. Oddział w Poznaniu. Ser. Historia, t. 8.)
Wąsowicz, Henryk. 2013. Chronologia średniowieczna. Lublin.
Wyrostek, Ludwik. 1932. Ród Dragów-Sasów na Węgrzech i Rusi Halickiej. Kraków. (Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, t. 11.)
Wyrozumski, Jerzy. 1997. Polska — Węgry i sprawa Rusi halicko-włodzimierskiej za Kazimierza Wielkiego. In Zielińska-Melkowska, Krystyna (ed.), Europa Środkowa i Wschodnia w polityce Piastów, 111–119. Toruń.
Zaliznjak, Andrej A. 2004. Drevnenovgorodskij dialekt. Moskva.
Zbiór = Kuraś, Stanisław & Sułkowska-Kuraś, Irena (ed.). 1969. Zbiór dokumentów małopolskich. Cz. 4 (Dokumenty z lat 1211–1400). Wrocław etc.
Žuk, Marta. 2010. Osoblyvosti zemlevolodinnja u Halyčyni v ostannij tretyni XIV st. na pidstavi pryvileïv knjazja Volodyslava Opolʹsʹkoho. Naukovyj visnyk Užhorodsʹkoho universytetu. Serija «Istorija» 24. 7–16.
Žuk, Marta. 2011. Specyfika ukraïnomovnyx hramot knjazja Volodyslava Opolʹsʹkoho u svitli latynsʹkyx dokumentiv joho kanceljariï. Knjaža doba: istorija i kulʹtura (Lʹviv) 4. 280–286.
Żuk, Marta. 2011. Volodyslav Opolʹsʹkij v ocinci M. Hruševsʹkoho. Średniowiecze Polskie i Powszechne (Katowice) 3(7). 54–65.
